Według Szumana „Dojrzałość szkolną” definiuje się jako osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego, aby mogło ono sprostać wymaganiom, było podatne i wrażliwe na systematyczne nauczanie w klasach młodszych szkoły podstawowej.

Co kryje się w tej definicji? Jakie procesy i jaki ich poziom trzeba brać pod uwagę, aby orzec o tym, czy dziecko osiągnęło gotowość do uczenia się w szkole?

– Dziecko wrażliwe, to takie, które interesuje się pisaniem i czytaniem, domaga się odpowiedzi typu: „Co tu jest napisane?”. Próbuje samo czytać i pisać litery, samo chce liczyć, lubi zagadki, stawia pytania: „dlaczego?”, „po co ?”, „jak?”, powtarza trudne słowa, domaga się czytania książek, szybko zapamiętuje teksty wierszy itp.

– Dziecko podatne potrafi i chce korzystać z uwag, szuka lepszych sposobów działania, potrafi samo korygować błędy, podporządkowuje się poleceniom.

W definicji podkreśla się także, że nie chodzi tylko o naukę w klasie I , co dla wielu dzieci może być atrakcyjne – nowi koledzy, nowe podręczniki, obrazki, tornister, kredki, piórnik, szlaczki itp. Chodzi o to , aby dziecko zaczęło zdawać sobie sprawę z nowych wieloletnich obowiązków i próbowało zmierzyć się z nimi.

Przez rozwój fizyczny rozumie się rozwój procesów biologiczno-fizycznych i ich przejawy, czyli rozwój motoryczny (ruchowy).

Rozwój psychiczny to odpowiedni poziom procesów poznawczych oraz procesów emocjonalnych i motywacyjnych, natomiast określony poziom rozwoju społecznego powinien warunkować funkcjonowanie dziecka w grupie przedszkolnej, a później w szkole.

Na dojrzałość szkolną w zakresie rozwoju fizycznego składa się:

• dobry stan zdrowia, aby dziecko mogło podołać fizycznie wysiłkowi związanemu z funkcjonowaniem w szkole (skorygowanie ewentualne wady wzroku, słuchu, postawy (dziecko z wadami postawy nie wytrzymuje dłuższego siedzenia, zaczyna mieć kłopoty ze skupieniem uwagi itp. ).
• odpowiedni wzrost (powyżej 120 cm.) i waga (powyżej 23 kg.) oraz proporcje ciała (twardość kości, siła mięśni, odporność na zmęczenie.
• prawidłowy rozwój ruchów rąk – tempo, sprawność, odporność na zmęczenie, płynność ruchów, właściwa koordynacja ruchów rąk i koordynacja wzrokowo – ruchowa. Od tych sprawności zależy wykonywanie precyzyjnych czynności – w tym pisania (dziecko powinno mieć odpowiedni poziom grafomotoryczny).

Dojrzałość szkolna w zakresie procesów poznawczych to:

• poziom uwagi – powinien być taki, by dziecko mogło śledzić przez około 20 – 30 min. tok lekcji.
• pamięć dziecka powinna charakteryzować się pewną trwałością.
• zasób i jakość wiedzy muszą być na tyle duże, aby dziecko rozumiało, co i o czym się do niego mówi.
• spostrzeganie wzrokowe winno być na tyle rozwinięte, aby dziecko różnicowało wzrokowo nie tylko kształty figur, liter i cyfr, lecz także różne zależności przestrzenne między ich elementami (np. góra i dół, przy cyfrach 6 i 9 lub przy literach d i g), zależności ilościowe oraz zależności wielkości.
  Poziom spostrzegawczości wzrokowej zależy także od umiejętności dokonywania analizy i syntezy wzrokowej (są to specyficzne zaburzenia w nauce pisania i czytania – tzw. dysleksja rozwojowa typu wzrokowego.
• spostrzeganie słuchowe powinno się charakteryzować nie tylko rozróżnianiem brzmienia głosek , lecz także odpowiednim poziomem spostrzegania zależności czasowych między nimi (kolejność głosek, rytm głosek, czas trwania, np.: si i ś.
  Analiza i synteza słuchowa jest niezbędna do opanowania podstaw nauki czytania i pisania, a w przyszłości korzystania z podręczników. Specyficzne zaburzenia spostrzeganiu słuchowym to dysleksja typu słuchowego, czyli duże trudności w uczeniu się , np. wierszy , dat, tabliczki mnożenia itp.).
• mowa dziecka idącego do szkoły powinna być poprawna pod względem artykulacji (często dziecko pisze tak, jak mówi). Dziecko powinno swobodnie komunikować przy pomocy mowy. Słownik bierny (rozumienie słów i słownik czynny) posługuje się odpowiednią liczbą słów (około 3000 słów – słownik czynny, około 15 – 20 tyś. słów – bierny .dane wg. Termana). Dzieci powinny już posługiwać się dłuższymi wypowiedziami.
• myślenie dziecka w wieku 6-7 lat jest myśleniem konkretno-wyobrażeniowym. Tylko u dzieci, które osiągnęły dojrzałość szkolną obserwuje się początki myślenia operacyjnego na konkretach. Prawidłowo myślące dziecko ma pojęcie liczby, potrafi wykonywać na konkretach lub w pamięci operacji na liczbach, rozumie pojęcie liczby, potrafi wykonywać na konkretach lub w pamięci operacje na liczbach, rozumie pojęcia typu: tyle samo, mniej o …, więcej o…., po równo itp.

Na dojrzałość szkolną w zakresie rozwoju społecznego składa się to, że:

• dziecko czuje się członkiem grupy
• dziecko zaczyna brać pod uwagę innych – zwraca uwagę na uczucia innych
• dziecko uczy się współżycia i współdziałania z innymi
• zaczyna się rozwój uczuć społecznych (nawiązują się pierwsze stałe przyjaźnie).

Jak oceniać rozwój dziecka pod kątem dojrzałości szkolnej?

Na podstawie obserwacji dokonywanych na przestrzeni pewnego czasu świetnie orientujemy się, jakie są „mocne strony”, a jakie „słabe” każdego dziecka:

• dziecko z obniżoną grafomotoryką (trudności w rysowaniu i obniżona płynność ruchów ręki),
• dzieci z kłopotami w skupieniu uwagi,
• dziecko z zaburzeniami spostrzegania wzrokowego,
• dziecko z obniżonym poziomem innych funkcji.

Istotnym elementem pracy wyrównawczej jest chwalenie i zachęcanie dziecka do pracy.

Jak przedszkole, nauczyciel może wspomagać rozwój dziecka?

• przedszkole powinno współpracować ściśle z Psychologiem,
• prowadzenie grupowych i indywidualnych zajęć z dzieckiem wymagającym pomocy,
• przy wspomaganiu (i nie tylko w tym przypadku) rozwoju dzieci niezbędna jest ścisła współpraca z rodzicami – rozmowy dotyczące bieżących problemów oraz podobnego systemu wymagań itp.
• nauczyciel wyjaśnia wątpliwości,
• dostarcza prawidłowych wzorców wymowy,
• zwraca uwagę na sposób mówienia dziecka,
• zachęca do uczenia,
• organizuje zabawy usprawniające narządy artykulacyjne,
• dużo śpiewa z dziećmi (dzięki różnym ćwiczeniom rytmicznym i melodycznym, spontanicznemu śpiewaniu, mowa staje się bardziej płynna, oddech się wydłuża, a otwierana podczas śpiewu buzia gimnastykuje się i ładniej układa potem przy mówieniu).
• kontaktuje się z logopedą,
• wątpliwości wyjaśnia ze specjalistami,
• uwzględnia ćwiczenia słuchowe w zabawach (np. rozpoznawanie dźwięków instrumentów muzycznych, głosów zwierząt, dźwięków z otoczenia, porównywanie dźwięków wysokich i niskich, różnicowanie rytmu itp.
• czyta bajki i inne książki (wzbogaca się słownictwo, utrwalają prawidłowe dla mowy formy gramatyczne i składniowe. Po za tym dziecko wyrabia nawyk czytania).

Znana jest prawidłowość, że dziecko może nauczyć się określonych informacji, nawyków, zachowań, tylko wtedy, gdy do tego dojrzeje.

Opracowała: Małgorzata Lewczuk

Literatura:

1. H.Filipczuk „Zapobiegamy trudnościom i niepowodzeniom szkolnym”
2. A.Kargulowa „Dojrzałość szkolna a jakość startu edukacyjnego”
3. M.Pelcowa „Uspołecznienie dzieci rozpoczynających naukę szkolną”
4. B.Sawa „Jeżeli dziecko źle czyta i pisze”
5. B.Wilgocka – Okoń „Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko”
6. Podstawy pedagogiki przedszkolnej pod red. M.Kwiatowskiej
7. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży pod red. M.Żebrowskiej